Dette er saka: Om berre nokre minutt skal forfattar Einar O. Risa halda foredrag på Garborgsenteret. Temaet er lokalrockens framtid. Det er framleis nokre billettar igjen, men då må du skunda deg. John Fossmark kjem. Gjer du?
Gunhild Hammeraas, utstillingsleiaren på Garborgsenteret, hadde sove sidan ho kom på jobb om morgonen og var endeleg utkvilt. Ho sprang att og fram for å henta stolar og bord, ho flytta på dukar og kaffikoppar, ho viste pensjonistar ledige sete med lett tilgjenge. Sjefen vår, ho Inger Undheim, bivåna det heile. Med nasen i sky spankulerte ho i ring og peika og kommanderte, så Gunhild vart reint sliten. Sjølv gøymte eg meg bak døra, gløtta berre fram når eg trudde det var trygt.
Jorunn Osland, Garborgsenteret sin pedagog, hadde mammapermisjon og sto på gangen med mor si. Ho song bånsull og gynga på rullestolen, att og fram, att og fram, for å få den sure, gamle mora til å sovna. «Mjølk,» hveste gamla – og ein augneblink var eg livredd Jorunn skulle ta fram puppen, men det gjorde ho sjølvsagt ikkje. Ho tømte morsmjølkerstatning i eit tefat og serverte med ein kamferdrops. Etterpå let ho mora få sutta på eit lommetørklede.
I fylgje ein gamal spådom skulle den nye Garborg koma då den gamle voks inn i himmelen. Dette måtte tolkast som då Garborgsenteret sitt museum skulle opna. Den dagen nærma seg. Inntil vidare måtte me nøya oss med å arrangera opplesingar og foredrag.
Ved hjelp av ufeilbarleg logikk hadde John Fossmark og eg forstått det slik at den nye Garborg måtte vera hannkjønn, ein kjend forfattar og timebu. Han kunne ikkje ha krøller som Jan Zahl. Undersøkingar hadde gjeve oss to moglegheiter: Einar O. Risa eller Nils Henrik Smith.
Det tredje alternativet hadde vore Jan Zahl, men han hadde me diskvalifisert fordi han var ein dandy med krøller. Kunne ein slik vera den nye Garborg?
I tredjeutgåva av «I Helheim» hadde me funne profetien Han som liknar aller mest / er kje å rekna som Folke flest.
Dette prova at den nye Garborg måtte vera den som likna mest på originalen. Ettersom me no hadde begge kandidatane samla i Storsalen, rekna me med at ein av dei ville avsløra seg. Den nye Garborg måtte uskadeleggjerast. Viss ikkje, ville den nye diktarens komande storleik overskugga Garborg sin. Konsekvensane ville bli grusomme. Garborgsenteret kunne bli nedlagt. Eg kom til å mista jobben. Meisterverk som «Fred» og «Den bortkomne faderen» vart fjerna frå læreplanen; og Fossmark, som var norsklærar, måtte læra ungdomen om åndsamøbar. Særleg frykta han det å snakka om Anne B. Ragde.
Store ting sto på spel. Heldigvis var det smarte karar på saka. Eg tenkjer her på meg sjølv og John Fossmark.
Kring åtti menneske hadde møtt opp. Av dei var minst ti bibliotekarar frå Time bibliotek. Dette var særs hyggeleg, dei hadde teke den lange turen opp trappa frå etasjen under. Dei vrei seg i stolane, det var tydeleg forventningar til foredragshaldaren sin bodskap. Temaet var lokalrockens framtid. Ein av dei som sannsynlegvis ville bli omtalt, var Fossmark sjølv. Han var frontfigur i Trette Menn, eit rockeband som berre framførte Garborg-tekstar. Som eit ledd i planen vår hadde han sett seg bakarst. Så snart me skjøna kven den nye Garborg var, skulle eg slå av lyset. Det som skjedde etterpå skulle eg ikkje bekymre meg over, men eg måtte hugsa å melda meg viss han vart arrestert.
Blant tilhøyrarane hadde eg observert to av byens politimenn. Dei var rett nok i sivil, men ikkje å ta feil av. Leif Rune Salte og Jan Terje Strand var sterke karar, og overlag interesserte i lokalrock. Salte var tidlegare landslagsback i fotball, han likte å stogga tjuvar med krokfot. Strand hadde berre spelt på det lokale fotballaget og brukte å krangla med tjuvane, lenge, heilt til han vart bytta ut med forsterkningar – vanlegvis Salte – som sette krokfot på dei. Begge hadde fått gult kort av dommar Heien og lika han dårleg. Dei kjente brørne Sørensen òg.
Endeleg: Einar O. Risa skreid langsamt fram frå skuggen i tøfler.
Han kremta og det vart stille i salen. Nils Henrik Smith, som sat aleine på fyrste rad, såg opp frå notisblokka si. Risa stilte seg ved talarstolen. Han lyfta si skjeggprydde hake og såg utover dei frammøtte. Han blunka langsamt, ikkje utan diktarisk autoritet. Han snudde seg halvvegs med grasiøse rørsler, han såg på storskjermen, nikka anerkjennande idet powerpointen fungerte som han skulle; han såg utover salen att. Alle glodde tilbake med halvopne munnar. Noko sikkel rann frå munnviken til ho i rullestolen, men det var berre fordi ho sov. Risa drakk ein slurk vatn med agurksmak.
Fossmark sat i vakumpakka tystnad. Han fulgte kvar rørsle, kvart andedrag Risa tok. Kom det ei avsløring? Nei. Fossmark flytta blikket ned til fyrste rad. Der kunne han sjå ryggen og bakhovudet til den talentfulle Nils Henrik Smith, vinnar av Tarjei Vesaas» debutantpris. Var Smith den nye Garborg?
Den som liknar aller mest
er kje å rekna som Folke flest.
Inntil vidare haldt eg meg i hjørnet ved døra, ved lysbrytaren. Det var ein del av planen.
Brått høyrde eg ein lyd og såg ei rørsle til høgre; nokon dunka på det vesle vindauget i døra. Eg tok eit steg til sides og let dei opna. Dette gjorde dei sjølvsikkert, som om dei aldri gjorde noko anna enn å opna dører. Tri lange menn kom inn. Den eine høgare enn den andre, men den tredje jamhøg med den fyrste. Han som leia an hadde svarte, intellektuelle klede, den neste hadde svarte, intellektuelle klede og den bakarste hadde svarte klede som såg intellektuelle ut. Med nærare ettertanke var dei kledd nokså likt. Det som skilde dei var at tredjemannen hadde notisblokk og ein penn det sto Stavanger Aftenblad på. Han bøygde seg venleg ned mot meg og spurde:
«Er det her det er foredrag?»
Eg tok på meg ein alvorleg mine. Eg nikka bestemt. Ikkje berre tilhøyrte eg vertskapet, eg var i ferd med å redda Garborgsenterets framtid òg. At politi og presse var til stades i museets skjebnetime var ikkje meir enn ein kunne forventa. Dessutan hadde jo diktaren Einar O. Risa, forfattar av firebindstrilogien M. Kanne & Søn, eit namn så stort at det ikkje berre inneheldt initialar, men dugde til å selja aviser òg. Foredraga hans måtte dekkast. Eg studerte journalisten der han gjekk over golvet; det var noko kjent med han. Han var kortklipt, nærast skamklipt, iallfall snauklipt. Ikkje ein tust sto ut frå skallen hans. Venane hans kjende eg frå aviser og fjernsyn: dei spelte i Kaizers Orchestra, eit av dei få lokale banda som ikkje spelte Garborg- eller Tu-songar. Mange tykte dei gjekk over streken med slikt, og artistane hungra nok etter støtte frå foredragshaldaren. At dei var talentfulle visste alle; kanskje kunne dei ha blitt like flinke som Trette Menn òg – hadde dei slutta å spela playback på øving, berre.
Journalisten var snau på håret som Garborg. Han hadde munnskjegg òg. «Det var då faen til likskap,» kviskra eg til meg sjølv.
Herregud –
Eg tok eit steg bakover.
– journalisten var Jan Zahl!
Ufråverande dunka eg albogen i veggen – og traff lysbrytaren. Mørkret tok oss med stum kraft. I same sekundet som den tidlegare dandyen Jan Zahl skulle til å setta seg ved Nils Henrik Smith for å høyra på Einar O. Risa, smalt det valdsamt frå ein revolver.
_________
Inntil vidare,
Gonzo Johnsen
Revolverformidlar
Garborgsenteret
Til oversynsside
I morgon: Ein er død. Kven? Følg med!