Dette er saka: I forrige episode skulle Einar O. Risa, ein av favorittane til å bli den neste Garborg, halda eit foredrag på Garborgsenteret. Blant publikum sat den unge og talentfulle Nils Henrik Smith, og heilt til sist kom den tredje kandidaten, Jan Zahl, inn dørene. Han var tidlegare vurdert som altfor dandy, men no hadde han klipt seg. Episoden tok slutt då nokre skot gjekk av.
Eg og John Fossmark, musikalsk hjerne i det populære rockebandet Trette Menn, sto i kontorkorridoren på Garborgsenteret. Me gøymte oss på den andre sida av døra, berre nokre centimeter frå Storsalen. Der inne låg eit lik på golvet.
Fossmark hadde hatt ein plan. Garborgsenteret arrangerte eit foredrag av Einar O. Risa, ein av kandidatane til å verta den nye Garborg. Blant publikum sat den andre kandidaten, Nils Henrik Smith.
Den dagen Garborg veks inn i himmelen, skal ein ny diktar koma. Når den nye diktaren kjem, skal den gamle gløymast.
Like før Risa skulle til å byrja, kom ein tredje kandidat inn døra. Jan Zahl hadde hatt krøller, men teke til vitet og klypt seg. Når han attpåtil hadde prydd andletet sitt med dekadent munnskjegg, likna han Arne Garborg så mykje at eg kom borti lysbrytaren i vanvare. To skot hadde lydt. Då lyset kom på igjen, var det heilt stille i salen. Folk hadde bøygt seg framåt og dekt hovuda sine med hendene. Midt på golvet, mellom foredragshaldaren og publikum, låg Jan Zahl. Han var steindød. Han hadde ikkje rekt å setta seg eingong. Kula hadde gått tvers gjennom hovudet hans. I hendene hadde han ei notisblokk og ein kulepenn det sto Stavanger Aftenblad på.
Han hadde skrive si siste bok, sin siste artikkel. John Fossmark hadde uskadeleggjort den nye Garborg.
«Men John,» kviskra eg med ryggen mot døra og det forferdelege synet i salen bak oss, «eg høyrde to skot.»
«Det var mørkt,» sa han, «vanskeleg å sikta. Det fyrste skotet gjekk gjennom vindauget.»
«Kor då?»
«Opp mot himmelen, Gonzo. Eit skikkeleg stjerneskot, eg er god på dei. Før det andre skotet gjorde eg ein lynrask vri. Eg sikta på spegelbiletet hans.»
«Men John, det er ikkje nokon spegel i Storsalen.»
«Zahl reflekterte i vindauget, ser du.»
«Det var mørkt, jo.»
«Eg bomma akkurat passeleg. Traff han midt i hovudet, ser du.»
Etter ein augneblinks tystnad, hadde eit svare leven følgt. Åtti besøkande fekk panikk samstundes. Det var utstillingsleiaren sin feil. «Iiiiik!» hylte ho. Ho hadde alltid vore ei skikkeleg pyse. Eg hadde jult ho opp eit par gongar på jobb, og då gjekk ho rett til sjefen. Etter kvart var eg blitt litt skeptisk til dei to der. No hylte ho og peikte på liket og den vesle, uskuldige bloddammen som berre så vidt samla seg under snauskallen hans. Zahl hadde jammen ikkje tolt mykje, men slik var det vel med kunstnarar. Dei var så kjenslege.
Men rett nok: synet påverka oss alle. Panikken tok oss. Meg òg. Ja, meg tok panikken noko skikkeleg. Eg gløymte at drapet var planlagt, iallfall delvis; at eg var medverkande, delvis friviljug – og let meg riva med i det ukontrollerte dragsuget av skrik og skrål og piling att og fram, rundt og rundt. Alle saman heldt me hendene for øyrene og sprang i ring med samanknipne auger og hylte og bar oss og visste ikkje kva. Særleg eg visste ikkje kva. Panikken min var heil og fullstendig. Særleg fullstendig. I villelse tråkka eg på Zahl fleire gongar; men det var ikkje meininga, eg lovar.
Eg ynskjer med dette å be om orsak til Jan Zahl sin familie. Særleg til broren Geir, som var til stades og såg det heile; og som truga med knyttneven om eg ikkje beklaga på skikkeleg vis.
Vel, Geir, no har eg gjort det. Ver så snill, ikkje deng meg.
Medan me sprang der i Storsalen, att og fram, gjekk fylgjande opp for meg: eg var blitt kvinne. Eg levde ut naturen i meg. Eg gjorde irrasjonelle ting. Eg, som elles var så samla og kontrollert, gjekk opp på ein stol og hylte. Eg klarte nesten ikkje å tenkja på anna enn mus. «Hjelp, det er mus her,» tenkte eg. «Hjelp hjelp, det er mus. Og slangar. Edderkoppar. Og skumle menner. Hjelp.»
Stol aldri på ein mann.
Dei er berre ute etter éin ting.
Dei er kalde og bereknande som sno ein vintermorgon.
For hadde det no eigentleg vore naudsynt å drepa den skjønne Zahl? Han var jo så fin på håret (her hadde eg gløymt at han var snauklipt, eit tydeleg prov på at eg ikkje var meg sjølv). Kunne eg ikkje ha greidd meg utan jobb ei stund? Eg kunne jo ha gått på gata, slik som dei stakkars austeuropearane. Eg kunne ha solgt meg. Politibetjentane visste sikkert kor det var marknad for ein slik som meg. Å politiane! Dei såg så sterke ut. Eg kasta på håret, eg børsta meg på skuldrene, fekk knekk i handleddet og blunka noko kolossalt. Herregud som eg blunka. Eg kunne nesten ikkje sjå nokonting, så mykje blunka eg. Men trur du at dei tykte eg var attraktiv?
Nei. Dei snakka berre med sjefen min, den flyfilla.
Bakarst, og øvst i amfiet, hadde mordaren sjølv stått breibeint og med armane i kors. John Fossmark hadde vore ute ein vinterdag før. Allereie i oktober hadde han brukt stillongs. Han hadde ein rykande revolver i den eine handa, andletet var sort av kruttslam. Det var umogleg å nekta for at han var skikkeleg tøff. Politibetjentane snudde seg mot han, noko som ikkje lova bra med tanke på planen vår. Me hadde nemleg planlagt at me ikkje skulle bli arresterte. Det var Fossmark sin idé. Med nærmare ettertanke var alle ideane hans. Han hadde verkeleg fortent litt støtte på dette tidspunktet. Nokon burde ha ropt at han var uskuldig, at det ikkje var han, «det var ikkje han, det var ikkje han». Dei kunne ha skulda på henne i rullestolen. «Ho var det! Ho var det!» burde dei ha ropt. Ho hadde ikkje kunna forsvara seg. I det minste burde Fossmark ha fått eit klapp på skuldra av nokon.
Men ingen gjorde noko for John Fossmark. Eg hadde stirt sint ut over salen. Tenk at eg delte sal med slike rygglause svikarar! Tenk at så mange brydde seg så lite om den musikalske hjernen i Trette Menn, han som var skikkeleg oppteken av litteratur! Det var like før eg greip inn og gav han den nødvendige støtta.
Det var på dette tidspunktet dommar Heien hadde gjort entre.
«Kva var det Haien skulle?» spurde eg Fossmark. Me sto framleis ute i den mørke kontorkorridoren.
«Brørne Sørensen hadde plaga han heile ettermiddagen og no ville han melda dei. Då nytta eg høvet og sprang ut her.»
«Og så drog du med meg,» sa eg.
Me klinte øyrene inntil døra og lytta.
«Fossmark!?» sa politiane i Storsalen. «Kor vart det av Fossmark?» Eg skulle eg til å ropa «her, her er han, ta han!» Men så høyrde me: «Og formidlaren?» «Kor vart det av formidlaren?»
Eg tidde.
«Er formidlaren medskuldig?» spurde politibetjent Strand. «Ja,» svarte politibetjent Salte. «Eg har lest på garborg.no at han kallar seg revolverformidlar!»
Me lista oss gjennom korridoren. I den andre enden nådde me den kvite døra til utstillingslokalet og Høghuset. Eg trykte på klinken, men ingenting skjedde. Døra var låst. Den som aldri hadde vore låst før! Eg fann nykkelen i lomma, stakk han i holet og vreid.
Det gjekk ikkje.
Eg prøvde igjen. Det gjekk ikkje.
«Det var som berre faen,» sa eg. «Det er låst, John.»
«Herregud!» sa Fossmark. «Du jobbar jo på Garborgsenteret; du er revolverformidlar, det er klart du har ein nykkel som passar.»
Eg såg trist på han.
«Kva er det, Gonzo?»
Det dunka fælt i døra bak oss, den til Storsalen. Dei var på sporet av oss no.
«Det er noko eg må seia deg, John.»
«Kva er det? Har du kje dei beste nyklane?»
«Nei!» hiksta eg gjennom tårefallet, «eg er berre ein vikar!
_________
Inntil vidare,
Gonzo Johnsen
Berre ein vikar
Nasjonalt Garborgsenter
Til oversynssida
Neste: Plysj og påfuglar! Følg med!