Dette er saka: Den kjente oppfinnaren Vilhelm Skjærpe er forsvunnen, men han rakk å gje Garborgsenterets Inger Undheim ein beskjed. Med subtile verkemiddel fekk han overlevert bodskapen om å kontakta Helge Torvund. Poeten vart kopla på saka, og nå lagar han nye koplingar på eiga hand. Vert dette farleg? Sjølvsagt – det er trass alt ein krim, dette her. Følg med!
Den breie metallporten rulla langsamt til sides. Portvakta bad om legitimasjon og vognkort, noterte seg personnummer og bilnummer. Han sendte eit signal med lommelykta, fekk svar, og vinka bilen av garde mot hovudbygningen. Den svarte citroenen kjørte drygt hundre meter før han stansa ved Inngang C. Der sto ein fengselsbetjent med mørkeblå kaps: Grro Stangeland trippa utolmodig. Sjåføren steig ut av bilen, løfta på alpelua og rakk fram handa.
«Helge.»
«Grro.»
Stangeland var tidlegare strekspelar i eliteserien i handball og bjeffa ned mot han:
«Dette er høgst ureglementert.»
«Inger Undheim har ordna ein visitt for meg, har ho kje?»
Betjenten svarte ikkje, men heldt den tunge fengselsdøra oppe for poeten.
Ho fauk forbi han igjen, og snakka utan å kasta eit einaste blikk til sida:
«Han er livsfarleg og nådelaus. Du må under ingen omstende inngå noka som helst form for avtale med han. Hugs, me talar om samfunnsfiende nummer to her.»
I enden av korridoren var ei sliten, lysebrun tredør. Betjenten stoppa og såg alvorleg på han.
«Inn her,» sa ho. «Ingen får snakka med samfunnsfiende nummer to utan skriftleg tillating.»
Ho banka på, opna døra, og slapp poeten inn på eit smalt, men djupt kontor. Inst, og delvis i mørkre, sat ein svartkledd mann bak eit stort skrivebord. Over han hang to måleri, eitt av Garborg og eitt av Dostojevskij. Under det siste hang ei treplate med inskripsjonen Nei til forbrytelse, ja til straff. På bordet sto eit skilt med namnet Einar Heien. Han var mest kjent som fotballdommar, men hadde teke eit vikariat som forhøyrsdommar.
«Helge Torvund, formodar eg.»
Poeten løfta bekreftande på alpelua.
«Dette er høgst ureglementert, du er klar over det?»
Torvund smilte usikkert inne i det store skjegget. Han vart vist ein pinnestol, og sette seg.
«Samfunnsfiende nummer to,» forklarte dommar Heien, «er kje berre ein kald og hensynslaus mordar. Han har eit ytst sjarmerande og vinnande vesen, som, så lenge han ikkje er svolten, kan beta sjølv den mest fiendtleg innstilte. Dessutan er han lynande intelligent: Ein lesarbrevforfattar med himmelstormande talent, Garborg-ekspert, triangelspelar, katteeigar og eks-pornostjerne. Ein slik CV kan gjera kven som helst misunneleg. Når du nå får ei ekstraordinær tillating til å besøka han på cella, må du for all del ikkje finna på å gje han litlefingen.
«Nei, eg…»
«Problemstillinga er høgst reell!» brumma dommaren. «John Fossmark knaskar i seg fingrar som gulerøter.»
Torvund kvitna.
«Så seint som sist veke,» forklarte dommaren, «vart arrestanten diagnostisert med det sjeldne syndromet catullus hungeri ustoppelus, betre kjent som «cannibalus hungeri cnascus totalitus minibus hodelus», også kjent som «hungeri cannibalus temporaerus drikkekrus». Dette betyr at…»
«Er han…?»
«Kannibal? Det veit vel kje eg. Det var kje eg som diagnostiserte han. Er du klar over kor dårlege fengselslegar er? Dessutan: sjølv ein mann med eit mildt kannibalsyndrom kan utøva impulskontroll.»
» Sjølvsagt, herr dommar. Orsak.»
«I dette tilfellet, derimot, lir pasienten av sterkt nedsett impulskontroll – ei personlegdomsforstyrring mest kjent som «impulsus controllus nullus», på folkemunne «nullus controllus impulsus», i einskilde krinsar «impulsus ucontrollus». Denne lidinga gjer at han mister hovudet når han er svolten. Og ikkje berre får han lyst til å eta menneske – den menneskeretten han likar aller best, er…»
Torvund heldt pusten.
«… forfattarar…»
Poeten tok seg til hovudet.
«… diktarar…»
Han tok av seg lua.
«…poetar.»
Helge Torvunds alpelue dalte lydlaust ned mot golvet.
Grro Stangeland viste veg gjennom endelause og kronglete korridorar. Stundom kom dei til bevakta doble metalldører. Der fekk dei spørsmålet om Garborgs favorittfarge – og ikkje før dei hadde svart «kveldblå», fekk dei passera.
Til slutt kom dei til ein hall, svær som ein flyhangar. Cellene langs veggane var som små bur, alle nummererte. Samfunnsfiende nr. 142. Samfunnsfiende nr. 141. Samfunnsfiende nr. 140. Torvund kikka skremt inn i cellene, her fekk han alle Jærens superskurkar servert på eitt fat. Betjenten forklarte:
«Litteraturhooligans av alle sortar. Kielland-kjære. Nesse-vise. Twilight-toskar. Hardygut-hardingar. Løkkeskriftlærde.»
Ei spyttklyse råka Torvund i øyret.
Torvald Tu-tilhengarar.
«Kom!» sa betjenten og drog han med seg. «Brørne Sørensen er dei verste av alle. Ikkje snakk med dei!»
Etter nokre minutt kom dei til enden av hallen. To tomme bur gapte imot dei.
Samfunnsfiende nr. 1. Samfunnsfiende nr. 2.
«Men,» sa Torvund, «har han rømt?»
«Ikkje ver dum.»
Fengselsbetjent Stangeland fann fram ein fjernkontroll og trykka på to-talet. Brått kunne dei høyra ei mørk during oppefrå. Torvund lente seg bakover og såg at bura rakk heilt til taket. Der oppe, festa i tjukke vaierar, dingla to tunge stålkassar som eit par varme testiklar. Den eine kom nedover; eit stort, kvitt to-tal var måla på undersida.
«Åh!» sa Torvund.
«Det er kje berre stål,» sa Stangeland nøgd, «det er armert stål.»
«Kva armerer ein stål med?»
«Meir stål.»
Det var første gongen Torvund såg henne smila.
Det tok omkring eit minutt å senka fangen ned på bakken. Då høyrdest eit klikk, botnplata losna og vaieren løfta kassen meir enn to meter opp att.
Tilbake på golvet sto John Fossmark.
Gonzo Johnsens mordar. Garborg-jeger og norsklektor. Samfunnsfiende nummer to.
John Fossmark.
Kannibalen.
Han hadde fotlenke, tvangstrøye og jernmaske. Men det lysande blikket gjorde at han ikkje var til å ta feil av. Han la hovudet arrogant på skakke. Ei svak gurgling høyrdest frå bak maska. Stemma lydde overraskande klårt, om enn noko metallisk:
«Helge Torvund, poeten?»
Torvund løfta på alpelua.
«Eg kjenner deg igjen frå Jærbladet,» kveste Fossmark. «Og eg har sjølvsagt lese Alabama? Det er ei god bok, skal eg seia deg.»
«Takk.»
«Men kvifor i helvite brukar du spørsmålsteikn i tittelen? Det er jo reint idiotisk! Er du heilt tullerusk? Kva tenkte du på? Skulle boka heita Alabama eller skulle ho ikkje gjera det? Skulle ho ikkje heita Alabama eller skulle ho det? Sette du spørsmålsteiknet som ein bauta over di poetiske vingling?»
«Eg…»
«Fortell meg, Helge, kvifor er du her?»
«Men…»
«Du er kje komen berre for å besøka meg, vel? For å sjå til at eg har det bra? At eg får sunn og næringsrik mat, laurdagsgodt utan lakris, reine sokkar, har tilgang til Internett og abonnement på nettavisa Den 17de Mai?»
«Det er…»
«Du vil vita kor Skjærpe er, eller kva?»
«Ja. Kva veit du om Skjærpe?»
«At han er sakna.»
«Koss veit du det?»
«Eg abonnerer på nettavisa Den 17de Mai,» kveste Fossmark. «Men vil du ha noko av meg, så skal eg ha noko av deg!»
Fengselsbetjent Stangeland tok poeten i skuldra.
«Hugs: ingen avtalar.»
Torvund ignorerte henne.
«Kva då, herr Fossmark?»
«Kall meg John, Helge.
«John Helge?»
«Nei, berre John. Fortell meg, Helge, kva veit du? Du veit nok meir enn det som sto i avisa.»
«Me må vita om det er nokon samanheng mellom Shakespeare, Bacon og Garborg.»
«Diktarhjulet.»
«Hæ?»
«Diktarhjulet er svaret på spørsmålet du enno ikkje har stilt. Eg er uvanleg intelligent, ser du. Det er diktarhjulet som er samanhengen mellom Shakespeare, Bacon og Garborg.»
«Kva for ein samanheng?»
«Honorificabilitudinitatibus. Kva veit du om dét, Helge?»
«Her er det eg som stiller spørsmåla, herr Fossmark!»
«Du høyrer kje etter. Eg svarar før du spør.» Han kviskra metallisk: «Honorificabilitudinitatibus er løysinga dykkar.»
Torvund tenkte seg om. Fossmark kveste:
«Ikkje sei at de ikkje har søkt i Garborgsenterets database?»
Torvund gapte.
«Har du noko å visa meg, Helge?»
«Kva skulle dét vera?»
«Eg trur du veit kva eg snakkar om, Helge.»
Poeten rørte seg ikkje.
«Honorificabilitudinitatibus!»
Etter ein augneblinks apati begynte Helge Torvund å fikla i lomma. Han fann metallbiten og heldt han opp så Fossmark kunne sjå. Det smalt då fotlenka gav etter og mordargalningen kasta seg fram. Sprinklane stoppa han, men armane fekta vilt mellom sprinklane.
«Rygg tilbake! Rygg tilbake!»
Fengselsbetjenten skaut fangen i nakken med ein sjokkpistol. Medan han var medvitslaus, opna ho buret, stramma tvangstrøya og låste fotlenka. Etter nokre minutt tok han til å vakna. Han reiste seg, men blikket var blitt sløvare.
«Takk,» sa han, «for at eg fekk sjå. Nå veit eg at diktarhjulet verkeleg finst. Eg skal fortelja. Som du sikkert veit har ordet honorificabilitudinitatibus fått tusenvis av menneske til å tru at Francis Bacon var mannen bak Shakespeares dramatikk. Koss skulle elles to menneske, som ikkje kjente kvarandre, skriva det same ordet mest samtidig, eit ord som ikkje hadde vore brukt på fleire hundre år? Den eine måtte vera den andre, eller den andre den eine. Eventuelt begge. Men sanninga, Helge, var at dei brukte det same diktarhjulet! På ein eller annan måte må Garborg ha fått tak i dette.»
«Kva er eit diktarhjul?»
«Honorificabilitudinitatibus,» gjentok Fossmark, «dukkar opp i kladden til Bondestudentar, to hundre år etter Bacon. Men det er kje i Bondestudentar de må leita, Helge. Garborg må ha destruert hjulet mellom…»
«Destruert?» avbraut Torvund. «Kan kje nokon andre ha overteke det?»
«Har det vore andre som Garborg sidan Garborg?»
«Gonzo Johnsen?»
«Helge! Dette gidd eg kje diskutera. Du snakkar som ein lekk båt i tørrdokk. Høyr på meg: Garborg må ha øydelagt hjulet mellom 1899 og 1901 – etter Den bortkomne faderen, før I Helheim. Sei meg, kor skildra Garborg denne tida?»
«Århundreskiftet? Meiner du Knudaheibrev?»
«Din sattan! Trur du eg stiller så lette spørsmål berre for løye? Sjølvsagt meiner eg Knudaheibrev. Vilhelm Skjærpe må ha studert Knudaheibrev. Det må ha stått noko som førte han til løyndommen, til restane av hjulet, til honorificabilitudinitatibus.»
Han nikka til fengselsbetjent Grro Stangeland og tok eit steg bakåt.
«Nå,» sa Fossmark, «har du fått noko.»
Fengselsbetjenten trykte på fjernkontrollen, og metallkassa senka seg langsamt over samfunnsfiende nummer to.
«Men John!» sa Torvund kvikt. «Du skulle ha noko av meg. Kva var dét?»
«Ikkje bekymr deg, Helge. Det eg vil ha, det tek eg.»
Mordarens auger lyste av glede då metallkassen senka seg over han, lukka seg og heiste han til oppunder taket.
Fengselsbetjenten førte poeten ut. Ho hadde dratt kapsen djupt ned i andletet og leia han gjennom spyttklysene til brørne Sørensen. Helge Torvund gøymde seg bak den breie ryggen; dei passerte bevakta dører, lange korridorar, dommar Heien sitt kontor. Til slutt kunne han gå gjennom utgangsdøra og inn i bilen.
Fengselsbetjenten sette seg i passasjersetet. Torvund snudde seg overraska mot henne.
«Skal eg kjøra deg nokon stad?»
Betjenten tok av seg kapsen.
«John!» ropte Torvund forskrekka.
«Det eg vil ha, det tek eg.»
Han heiv kapsen frå seg i baksetet.
«Eg har så gysla lyst til å finna det diktarhjulet, ser du.» Han gnei seg i hendene. «Sattan, dette blir løye!»
Samfunnsfiende nummer to bøygde seg ned under vindauget. Den svarte citroenen til Torvund raste forbi portvakta, og vekk frå Åna fengsel.
Herregud, så spennande! Kva vil skje? Tek Fossmark heilt av nå når han endeleg kan gjera litt hekkan igjen? Følg med i episode fire: Geni og energi?