Dette er saka: Oppfinnaren Vilhelm Skjærpe er forsvunnen, sist observert på Garborgsenteret. For å løysa mysteriet, drog poeten Helge Torvund til Åna fengsel for å snakka med John Fossmark. Mordaren kunne fortelja at det heile hang saman med diktarhjulet. Fann dei det, ville dei også finna Skjærpe. Spenninga steig då han rømte frå fengselet for å bli med på moroa. Han er så nysgjerrig, han Fossmark. Ver nysgjerrig du òg, følg med!
Garborgsenterets formidlar, Bongo Jensen, skvatt då han såg kven som kom. Bak poeten Helge Torvund kom mannen alle trudde var innelåst for godt. Det var den kjende lokalrockaren John Fossmark, Gonzo Johnsens banemann. Og Gonzo Johnsen var Bongo Jensen sin fetter.
Drapsmannen førte sitt enorme reisverk av bein og musklar som om ingenting var skjedd; men Jensen, som var heller liten av vekst, stilte seg i vegen og stira fetterens banemann inn i auga.
«Kva faen?!» utbraut Fossmark. «Gonzo? Litle tulling, lever du?»
Det var første gongen nokon hadde sett Fossmark ta eit steg bakover.
«Eg er kje Gonzo,» sa formidlaren, «men han var fetteren min.» Han rakk fram handa. «Mitt namn er Jensen. Bongo Jensen.»
Fossmark rista handa hans hardt og lenge.
«Sa du Mongo?»
«Bongo.»
«Frå Kongo?»
«Rosseland.»
«Jasså du,» sa Fossmark, «det må eg seia, det er den største likskapen eg har sett sidan eg såg to snøfnugg som ikkje var ulike. Ein skulle faen meg tru de var einegga tvillingar, du og Gonzo.»
«Vel,» sa Jensen, «på ein måte er me det.»
«Kva måte då?»
«Den einegga.»
«Er de einegga fetterar?»
«Langt på veg. Foreldra våre besto av to par einegga tvillingar, og då er det ikkje så merkeleg at syskenborn liknar kvarandre.»
«To par einegga tvillingar? Det var som sattan. Men faen heller, Bongo, då ville du ha heitt Johnsen du òg!»
Fossmark smilte sjølvsikkert til Torvund.
«Nei,» sa Jensen, «far min var bror til Gonzo si mor, og omvendt.»
«Var mor til Gonzo bror til far din?»
«Noko sånt. Gonzo vart døypt Gonzo Jensen Johnsen, og eg Bongo Johnsen Jensen. Som du skjønar, valde me å ikkje bruka mellomnamn.»
Fossmark nikka. Jensen bestemte seg for å vinna eit psykologisk overtak gjennom ei oppvisning i kunnskap. Han briljerte:
«Du har jo vore lokalkjendis i all di tid, John. Eg hugsar deg frå den gongen du var ung og rocka.»
«Eg er framleis rocka.»
«Ung òg. Likevel er det lenge sidan du spelte i John Blund & The Sleeping Overs.»
«Barndomsband.»
«Så kom John Blund & The Oversleepers.»
«Ungdomsband.»
«John Blund & The Sleeping Togethers.»
«Russeband.»
«John Fossmark & The Fishnet Bottoms.»
«Nakenrock. Vil kje snakka om det.»
«Fishy Fossmark & The Bottoms Up.»
«Me gjorde det for regnskogen, og det veit du!»
«Sexy John & The Ugly Others.»
«Seier seg sjølv.»
«Fossmarky Mark & St. John’s Beliebers.»
«Tribute band.»
«Holy Haugtussa & The New Norwegians.»
«Det var då eg såg lyset.»
«The Rolling Johns.»
«Tilbakefall.»
«The Beatles.»
«Ikkje meg, men ein som heitte John Lennon.»
«The Meatles då?»
«Ja, dét var meg. Med eit litt lugubert lunsjband.»
«John Fossmark & No-one Else.»
«Gjekk solo.»
«John Fossmark duo.»
«Gjekk duo.»
«John Fossmark trio.»
«Kom kje lenger enn til teiknebordet. Eg teikna tri fossmarkar på eit A3-ark.»
«Garborg-gutane.»
«Prøvde meg på trekkspel. Måtte trekka meg.»
«Hæ! Måtte du trekka deg, John?»
«Nja, det var vel helst publikum som vart litt trekte.»
«Trette Menn.»
«Å, nå skal du høyra…»
Medan Fossmark og Bongo Jensen samtalte om rockarens fortid, gjorde Torvund og Garborgsenterets avdelingsleiar, Inger Undheim, søk i den digitaliserte versjonen av «Knudaheibrev». På vegen frå Åna fengsel hadde Fossmark fortalt om spora Garborg måtte ha plassert i den berømte brevsamlinga. Kvaliteten på Garborg sine diktverk hadde falle dramatisk etter at «Den bortkomne faderen» kom ut i 1899. Same året hadde skrivestova Knudaheio stått ferdig, og diktaren begynte på «I Helheim» – ein tekst som for første gong på nesten tjue år hadde mangla hans velkjende geni og energi. Denne perioden skildra han seinare i brevsamlinga «Knudaheibrev».
Det var der Garborg måtte ha sagt noko om diktarhjulet.
Knudaheibrev.
Etter Fossmark sine instruksjonar hadde dei søkt etter ord som diktarhjul, hjul, snurra, sirkel, sirkla, runda og runding.
«Noko er gale,» sa Undheim. «Me finn ingen spor etter diktarhjulet.»
«Me må tenka smartare,» sa Torvund. «Inger, finst det eit manus, ein kladd
av Knudaheibrev eller noko, som ikkje er digitalisert?»
«Ikkje heile manus, viss det er det du meiner. Men me har jo det eine brevet som Garborg ikkje tok med i boka.»
«Kor er det?»
«Kom.»
Avdelingsleiaren viste veg ned trappa, og inn på Time bibliotek. Der, inst i lokalet, sto den berømte Garborg-reolen. Torvund, Fossmark og Jensen kom like bak henne.
«Her,» sa ho, og trakk ut ei bunke samanbretta papir. «Dette er brevet. Det er retta til Steinar Schjøtt, ein av venane hans. Kvifor Garborg ikkje tok det med i boka, veit me kje. Men det kan vera på grunn av at det er drita dårleg og komplett umogleg å forstå.»
«Få sjå.»
Fossmark dytta Jensen og Torvund til sides og las.
«Mm,» sa han og nikka, «mm mm. Mmmmm.»
«Kva står det, John?» spurde Jensen og stilte seg på tå. «Det høyres jo ut som at du forstår det.»
«Nei nei,» sa Fossmark. Han viste dei brevet. «Eg les høgt, ser du. Det står mm mm mm, og deretter ei halv side med m-ar.»
«Som sagt, meiningslaust,» sa Undheim.
Då seilte eit lite, gulbrunt ark ut av bunka. Dei plukka det opp.
William Shakespeare (1595-1616)
Ben Jonson (1595-1626)
Lord Francis Bacon (1595-1637)
Pierre Corneille (1637-1684)
Thomas Corneille (1670-1709)
Bernard le Bovier de Fontenelle (1708-1757)
Marquis de Sade (1759-1814)
Victor Hugo (1814-1885)
Aadne «ans Eivind (1883-1899)
«Diktarhjulets maestroar!» utbraut Fossmark. «Eller hjulenissane, som me kan kalla dei. Ei ubroten rad av geniale diktarar og filosofar! For det meste engelskmenn og normannarar. Samtidig provar dette at ingen overtok hjulet etter Garborg. Diktarhjulet må framleis vera på Jæren. Me må berre finna ut kor!»
Finn diktarhjulet. Redd Vilhelm Skjærpe.
Han snudde seg mot Undheim.
«Finst det noko som kan ha tyda det same som eit hjul for Garborg?»
«Eit synonym, meiner du?»
«Kva forhold hadde Garborg til hjul?»
«Det hende han gløymte å kjøpa hjuletre.»
«Noko meir?»
«Det fanst jo nesten kje bilar på den tida. Hjul må ha vore noko han knytte til toget. Eller kanskje til trekjerrer.»
«Då søker me etter det.»
Dei sprang opp igjen, sette seg ved ein computer og søkte i «Knudaheibrev»: tog, jernhest, lokomotiv, jærbanen og kjerre, okse og hest. Det einaste treffet kom på side 114:
G Y N G E H E S T
«Kva i…?»
Fossmark måpte.
«Garborg hadde ein gyngehest!» sa Torvund. «Han står der framleis, i kjellaren i Knudaheio.»
Torvunds svarte citroen raste søraustover, oppover, mot Høgjæren. Med seg hadde han berre John Fossmark.
Det var i alle høve nok.
Etter å ha høyrt samfunnsfienden gnåla i fleire minutt om at tittelen var det svakaste med diktsamlinga «Alabama?», nytta Torvund eit sekunds stille til å skifta tema.
«Koss er det, John,» spurde han, «å drepa?»
«Kva meiner du?»
Fossmark var mest oppteken av å sjå etter politibilar.
«Du har jo teke livet av to forfattarar,» sa Torvund. «Jan Zahl og Gonzo Johnsen.»
«Det er det du trur, det, Helge.»
Poeten pusta letta ut:
«Var du uskuldig?»
«Nei nei!» svarte Fossmark, «Eg har drepe fleire, ser du. Eg er berre god på å skaffa meg alibi.»
Dei parkerte like utanfor diktarstova. Fossmark gjekk forsiktig ut av bilen og kikka seg nølande ikring.
«Kva er det?» spurde Torvund.
«Ingenting å bry seg om. Det er berre det, ser du,» sa Fossmark, «at sist eg var her vart eg arrestert.» Han kikka seg frå side til side. «To gonger, Helge. Det plar kry av politi her oppe.» Han la handa til panna og speida mot steinskulpturen av Arne Garborg sitt stolte andlet: «Særleg når eg er i nærleiken.»
Dei luta seg gjennom hagen og fann den raudmåla kjellardøra. Torvund skulle til å stikka nøkkelen i hengelåsen, då han såg at det allereie var opent. Dei dytta døra opp – muggstanken slo imot dei, nokre møll vart urolege og letta. Forutan lause steinar som hadde lausna frå grunnmuren, var den bleikgule gyngehesten det einaste kjellaren hadde å by på.
Hesten hadde eit gapande hol i buken.
«Han var kje slik i fjor!» ropte Torvund. «Nokon har nettopp vore her!»
I same sekund gjekk døra igjen. Stumt høyrde dei nokon låsa henne utanfrå. Det glimta i Fossmark sine auge.
Helge Torvund kom brått i hug at han var sperra inne med ein kannibal.
Korleis smakar Helge Torvund? Som poetløv med paprika? Grillkrydder? Salt og peppar? Ost og lauk? Eller smakar han som kylling? Dette får du kanskje vita i neste episode: Poetmos?