Dette er saka: Formidlaren ved Garborgsenteret – eit museum som opnar om berre nokre veker – er i leilegheita til ein tidlegare kollega for å sjå eit mystisk portrett av Arne Garborg. Det visar seg at diktaren sin spådom er i ferd med å gå oppfyllelse: ein ny Garborg skal koma, den gamle blir gløymt. Det heile er særs dramatisk.
John Fossmark, norsklektor og rockeartist, hadde nyss vist sitt kraftfulle intellekt. Ikkje berre var han lynande intelligent og hadde evna til å sjå kausale samanhengar, men han var også innehavar av eit portrett av Arne Garborg, biletet som kunne gje oss løysinga på diktarens profeti. Den dagen Garborgsenteret opna sine dører ville den nye Garborg syna seg. Den gamle skulle gløymast, Garborgsenteret måtte stenga og eg ville mista jobben. Men det ville også få større konsekvensar: morgondagens ungdom ville ikkje få Garborg på læreplanen.
Dovre var eit korthus, gamle Noreg sto for fall.
Eg jumpa ut på altanen og spydde ned frå øvste etasje.
«Få det ut,» sa Fossmark. «Det er eit sjokk. Sjølvsagt er det det.» Han tok ein pause, før han sa: «Spy litt meir mot høgre, er du snill. Eg likar ikkje dei som bur der.» Han peste. «Dei er ikkje fritenkjarar.»
Eg kraup inn igjen, dumpa tungt ned i sofaen hans, lente meg bakåt og lukka augene. Det hamra i brystet. Kva skulle me gjera?
Når Garborg veks inn i himmelen, skal ein ny diktar koma.
John Fossmark hadde svar. Han sa at dette hadde han tenkt på lenge, dilemmaets løysing ville vera fullbyrdinga av livsgjerninga hans. Kampen me no sto overfor passa han slik den andre verdskrigen hadde passa Churchill, slik Napoleonskrigane hadde passa Napoleon, slik Torskekrigen hadde passa laksen og auren. Fossmark meinte me hadde to moglegheiter. Anten måtte me setta fyr på Høghuset slik at Garborgsenteret ikkje på noko vis kunne veksa inn i himmelen og oppfylla spådomen. Eller så måtte me finna den nye Garborg og uskadeleggjera han.
«Ikkje brann», sa eg, «då forsvinn jo arbeidsstaden min, okke som.»
Fossmark var einig. Sjølv om han hadde eit islett av pyromani i seg, sa han – og eit trassig behov for å framstå som ein nihilist i adventstida – var han ikkje terrorist. Han ville ikkje skada nokon. Me fekk heller finna den nye Garborg og uskadeleggjera han.
«Korleis gjer me det?» spurde eg.
«Me drep han,» sa Fossmark, «og det gler eg meg til.»
For at livet skulle gå sin vante gang, Garborg halda på posisjonen som vår største forfattar og tenkjar, og for at Garborgsenteret skulle opna som planlagt, måtte eg og John Fossmark finna den nye Garborg. Men korleis gjorde me dét? Kven kunne han vera?
Fossmark sa at me kunne ta det heilt med ro. Me hadde tilgang på dei beste hjelpemidla som fanst, nemleg portrettet og den visjonære diktsyklusen I Helheim. Dessutan kunne me nytta hovudet.
«Å ja,» sa eg, «det hadde eg gløymt.»
«Veit det,» sa Fossmark, «eg kjenner deg såpass.»
Han presiserte at den nye Garborg var nøydd til vera ein me allereie hadde høyrt om. Det måtte vera ein forfattar som var anerkjent, trass alt måtte han stå fram i løpet av eit par veker. Han sto på terskelen sitt livs gjennombrot, jamvel eit europeisk gjennombrot. Men var det nok? Kunne det vera fleire variablar?
«Geografi,» sa eg.
«Godt tenkt, Gonzo. Den nye Garborg må jo ha noko til felles med den gamle for å kunne kallast den nye. Det er berre logisk. Han må vera herifrå, timebu, det må me rekna med.»
«Og mann?»
«Ja, for elles ville han ha vore den nye Hulda.»
«Og tenk kva konsekvensar det ville ha fått», sa eg – og førte oss ut i eit apokalyptisk scenario om eit Noreg utan bunadar, utan folkedans, utan Det norske Teatret. Vidare diskuterte me kvantefysikk, Guds opprinnelse og kvifor Nietszche ikkje nytta ord som nedrinnelse om Gud når Han slutta å eksistera. Til slutt tok me for oss spørsmålet om det var Tom Lund eller Roger Albertsen som var sist på ballen då Noreg gjekk opp til 2-1 mot England i 1981. Endeleg kom me tilbake til spådomen om den nye Garborg. Me var einige om at det måtte vera ein etablert og anerkjent forfattar, han måtte vera frå Time kommune og han måtte utvilsamt vera mann.
«Men ikkje så mannsleg som meg,» sa John. «Eg er noko i overkant.»
Han stilte seg sidelengs og strama bicepsane.
Me gjekk igjennom kandidatane. Dei viste seg å vera kleppsbuar, håbuar eller kvinner mest heile bunten. Til slutt sto me att med berre tri kandidatar. Fleire var det ikkje som oppfylte kriteria våre. Den nye Garborg måtte vera Einar O. Risa, Nils Henrik Smith eller Jan Zahl. Risa var i skotet for tida, han hadde nyss gjeve ut den fjerde romanen i ein trilogi, «M. Kanne & Søn», ei bedrift som i seg sjølv var imponerande; og han hadde fått eit slags nasjonalt gjennombrot. Smith hadde berre gjeve ut to bøker i heile sitt liv, til saman like tjukke som éi; men den fyrste, Manhattan, hadde gjeve han Tarjei Vesaas» debutantpris, og no dreiv han og sulla nedover i Europa – slik den unge Garborg hadde gjort.
«Zahl då?»
«Jau,» sa Fossmark, «Zahl har gjeve ut fleire bøker, han driv i avisbransjen som Garborg. Men,» Fossmark slo i bordet, «han er ein dandy med krøller! Og krøller, det hadde ikkje Garborg.» Han tømte kaffikoppen og sa: «Zahl er ute.»
Eg protesterte. Hår var vel ikkje ein av variablane me var blitt einige om? Eg trudde me var samde om at den nye Garborg kunne vera kven som helst, berre han var ein kjend forfattar, mann og at han kom ifrå Time.
«Kor kjem dette med hår inn, John?» spurde eg.
«Du har rett, Gonzo,» sa Fossmark. «Me sa ikkje noko om det med krøller.» Han reiste seg og brølte: «Eg tok det som ein sjølvfølge!»
Me sto igjen me to: Smith og Risa.
«Nei, vent!» sa eg. «Det er éin til!»
«Kva?» Fossmark måpte. «Ein til? Frå Time? Du køddar?»
«Han som skreiv bok om fotballklubben, kan han vera den nye Garborg?»
Fossmark lo så han svaia.
«Hoho! Sei at det er ein spøk, Gonzo! Hihihihi! Eg ser det for meg. Hihi! Det skulle tatt seg ut, he he he.»
«Ja!» lo eg. «Det er ein spøk, John!»
«Ein god spøk» sa han. «Men no må me verta alvorlege. Me må finna ut om det er Smith eller Risa som er den nye Garborg.»
«Korleis gjer me det?» spurde eg.
«Me går til skriftene. Me må lesa I Helheim.»
«Kva kan me finna der, som andre ikkje har sett?» spurde eg.
Han viste meg forsida igjen. Når eg no såg skikkeleg godt etter, kunne eg sjå at det var andreutgåva.
Fossmark presiserte at Garborg jo var eit geni, det måtte me aldri gløyma; og for geniale gløggingar var det ikkje så vanskeleg å lura folk, det hadde han sjølv erfart. Fossmark lurte folk heile tida. Garborg måtte ha visst at folk ville rekna fyrsteutgåva som viktigast, for det vestlege mennesket var framleis impresjonistiske i sitt kollektive undermedvit; dei innbilte seg at skaparaugneblinken inneheldt noko unikt. Difor ville Garborg ha notert spådomane sine i andreutgåva, det verket lesarar flest ville vurdera som medvite i gjerningsaugneblinken og difor ikkje som ekte, ukontrollert kunst det var umogleg å begripa. I andreutgåver kunne løyndomar skjulast i ein mannsaldar.
«Til det kjem ein lesar like gløgg som forfattaren,» sa Fossmark – og stilte seg under taklampa.
«Opna boka!» sa eg. «Fort, fort! Kva står det?»
_________
Inntil vidare,
Gonzo Johnsen
Revolverformidlar
Nasjonalt Garborgsenter
Til oversynsside
Neste: Alf Buestreng!