Dette er saka: Ein gamal spådom seier at den dagen Arne Garborg veks inn i himmelen, skal den nye Garborg koma. Dette vil føra til at Garborgsenteret – eit framifrå museum som opnar om berre nokre veker – mistar sin funksjon. Senterets formidlar ønskjer difor, i lag med ein tidlegare kollega, å finna den nye Garborg for å uskadeleggjera han. Det tetnar seg til.
Eg og lektor Fossmark, ein nokså dominerande type, sat i leilegheita hans og samtalte om boka opp frå stolen og la han på bordet. Han sa han trong ein liten seanse kvar dag, det essensielle var å koma så nær Garborg som mogleg. Og akkurat i dag var dette særskilt viktig. Me måtte finna den nye Garborg og uskadeleggjera han, berre slik kunne livet gå sin vante gang og Garborgsenteret bli det framifrå museet alle venta seg.
Me visste at den nye Garborg måtte vera anten Nils Henrik Smith eller Einar O. Risa. For å finna ut kven av dei det var, slik at me kunne finna han og uskadeleggjera han, hadde John bestemt seg for å konsultera «I Helheim». Han gav meg eit eksemplar og utfordra meg til kapplesing med trollet.
«Trollet?» spurde eg.
«Lat som eg er Anne B. Ragde,» sa han. «Eller Erlend Loe.»
Det var ein kjend sak at John Fossmark hata alle trønderar. Særleg Loe sin roman «L» hata han, mest fordi han hata alt som smaka av postmodernisme. Tekstar med metareferansar og bilete var noko han ikkje kunne fordra. I tillegg hata han Anne B. Ragde fordi ho skreiv romanar utan undertekst, forteljingar som braut med estetikken til den russiske førkrigstida, den som Fossmark elska, som gjekk ut på at litteraturen skulle underleggjera verda.
«Det er ikkje noko underleg med litteraturen til Ragde,» sa Fossmark; «men at han vert publisert, dét tykkjer eg er underleg.»
Etter å ha lese ei stund, gjekk det opp for oss at me måtte innsnevra søket litt. Endringane frå fyrsteutgåva var så mange at me bestemte oss for å sjå etter noko som kunne skilja forfattarens eigen stemme frå forteljaren sin. Me trong eit signal om at det her kom noko som angjekk den verkelege verda, ikkje berre verdilause utsagn som høyrde til tekstens indre logikk.
Garborg hadde hatt for vane å omarbeida verka sine før dei kom ut att, han endra rettskrivinga etter midlandsnormalen og han la gjerne til nokre nye vers eller avsnitt. Til dømes hadde romanen «Den burtkomne faderen» fått fire nye kapittel til andreutgåva. I helheimsboka hadde Garborg berre lagt til nokre strofer her og der. Som tilsett ved Garborgsenteret kjente eg teksten ut og inn, og skumma igjennom han i ein rasande fart. På side 35 såg eg noko! Eg las høgt:
«Eg, Arne Garborg / vil seia fylgjande.»
«Nei, nei, nei,» protesterte Fossmark. «Det er for vagt. Les vidare.»
Det gjorde eg; og litt seinare fann eg noko interessant! Eg leste høgt frå side 78:
«Eg er sjølve Diktaren / no maa Du lytta.»
«For noko vås,» sa Fossmark. «Vent til du finn noko heilt tydeleg.»
Etter det sa eg ikkje meir, men leste seinare og nøyare, slik at Fossmark skulle bli nøgd med meg. Brått var det han som vart engasjert.
«Evreka!» jubla han og stakk nasen opp frå boka. «Eg har funne det! Eg har funne det!»
Han reiste seg opp med armane i vêret, slo så lukkeleg i taket at eg fekk takspon i hovudet, sette seg att; og las så høgt ifrå side 95:
«Ein Alv spela / paa eigne Strenger / Han tvang Fela / t’aa strekkjast lenger.»
Eg tykte ikkje det var det minste tydeleg; men det gjorde heldigvis Fossmark.
«Gonzo! Ser du det ikkje? Du som jobbar på Garborgsenteret?» Han peika på teksten, som om ein nærværande finger gjorde innhaldet noko klårare. «Dette,» sa han, «er ein ufråvikeleg allusjon til Alf Buestreng!»
Alf Buestreng var psevdonymet til Arne Garborg. Han hadde nytta det som forfattarnamn i avisa Fedraheimen, der publiserte sine aller fyrste dikt. No hadde Fossmark funne metamomentet – orda til forfattaren, ikkje forteljaren – og me sto framfor svaret på kven den nye Garborg kunne vera. Det sto heilt sikkert i den neste setninga. Me pusta ut, såg på kvarandre – og las i kor:
«Ut og et! Ut og et!»
«Dette var noko snodig,» sa eg.
«Nei, eigentleg ikkje,» sa Fossmark; «for når eg kjenner etter, så er eg faktisk skikkeleg svolten.»
Då rista golvet så eg mest fall av stolen. Portrettet på veggen dingla ifrå side til side.
«Kva var dét?» spurde eg.
«Å, det er berre magen min som romlar,» sa Fossmark. «No må me gå og eta.» Han reiste seg. «Kom no, Gonzo, du betalar.»
«Kor skal me gå då?» spurde eg. «Til Garborgstova?»
«Der var eg i går,» sa han.
«Peppes då? Eller Guddy’s bu?»
«Sattan,» sa Fossmark, «me går på Garborgstova sjølvsagt.»
«Du sa du åt der i går, jo.»
«Eg et på Garborgstova kvar dag, eg!»
Han gjekk ut i gangen og tok på seg yttertøy. Eg kom etter; men medan eg knyta skorne mine, tok han fram ein revolver. Han byrja å fikla med han, snurra han rundt fingrane og øvde seg på fleire tøffe positurar. Himmel! Eg tok eit steg bakover. Eg lente meg mot veggen. Eg prøvde å seia noko, men fekk fyrst berre fram nokre usamanhengande lydar og peika på våpenet han så så stolt heldt i handa. Til slutt stamma eg:
«Skal du ta med d-d-den?»
«Du veit vel det, Gonzo,» sa John Fossmark, «at det finst så mange paranoide der ute. Dei er ikkje til å stola på. Dei er livredde for at du skal angripa dei, alltid rede til å forsvara seg. Og sidan somme trur at angrep er det beste forsvar, kan dei finna på å gå til angrep kva tid som helst.»
Han heldt revolveren opp i lufta.
«Stol aldri på dei paranoide, Gonzo!»
Han leia an ut døra, og me gjekk ned gjennom trappehuset. Heile tida såg han seg rundt, som om han mistenkte at nokon fulgte etter oss. Eg hadde ei tydeleg kjensle av at dette kom til å bli ålveltes spennande.
_________
Inntil vidare,
Gonzo Johnsen
Revolverformidlar
Nasjonalt Garborgsenter
Til oversynsside
I morgon: Ut og et!