Dette er saka: Formidlaren ved Garborgsenteret – eit framifrå museum som opnar om berre eit par veker – er på veg til Garborgstova saman med ein viss John Fossmark. Dei må finna og uskadeleggjera den nye Garborg. Men utanfor Kafé Garborgstova møter dei to bråkmakarar, såkalla litteraturhooligans, slike som ikkje aktar Garborg i det heile, snarare foraktar han. Det er ulideleg spennande. Fossmark har jamvel ein revolver. Dukk!
Torvald Tu var fødd i 1893, levde til 1955, og hadde tidleg bestemt seg for å bli forfattar. Det store gjennombrotet fekk han på byrjinga av 1920-talet, med skodespel og tradisjonell lyrikk. Han var ein god rimsmed, ein dugeleg historiesnekkar og framifrå farsekokar. Som heimstavndiktar var han betydeleg. Han hadde skrive over seksti bøker og sett vakre ord på Jæren, og gode komponistar hadde sett vakre tonar til orda. Songane vart framleis framført av Frelsesarmeen, samt lokale rockeband som Vind I Gardhol og Månesyll Og Tonegull.
Dette var band John Fossmark ikkje likte. Hans eige rockeband, Trette Menn, spelte berre Garborg-songar. I lag med bandmedlemer og assosierte medlemer hadde Fossmark òg tidlegare vore i klammeri med Tu-tilhengarar.
No var det Garborg mot Tu. Det var Arne mot Torvald.
At Garborg sine fans var fleire og sterkare, hadde berre gjort dei gjenverande Tu-tilhengarane endå meir desperate. Og no sto to av dei mest hardbarka framfor oss. Me snakka her om dei reinaste fanatikarar. Frank og Morten Sørensen hadde ikkje eit så balansert syn på tilvêret som eg og Fossmark. I eit lesarbrev til Jærbladet hadde dei våga å sitera Bjørnstjerne Bjørnson ved å kalla Garborg eit «hysterisk mannfolk». Dette førte til ein aggressiv debatt, om respekt og ytringsfridom, som raste på side tri i fleire veker.
Dei berykta brørne var storvaksne; dei var tidlegare fotballspelarar, namngjetne slåsskjemper. Ja, nokre påsto at dei var nemnde i Snorre sine kongesoger; men det var berre vås, sjølvsagt. Derimot var slike rykte gode døme på dei vrangforestillingane litteraturen til Torvald Tu kunne volda. Men Frank og Morten skjøna ikkje slikt, det var difor dei hadde hamna i dette uføret. Og dei hadde god erfaring med å slåst utanfor spisestader. Ein gong hadde dei laga kvalm i køen til Guddy’s bu, der dei ville kjøpa kvar sin hamburgar med mykje ketsjup, men ikkje sylteagurk. I nyheitsreportasjen dagen etterpå hadde Jærbladet trykt to bilete: det eine av brørne Sørensen då dei vart henta av politiet, det andre av to håbuar som vart henta av ambulanse. For dette måtte Frank og Morten sitta inne i fire dagar. Håbuane låg på sjukehus i fire veker.
Brørne Sørensen hadde lite tolmod i hamburgarkøar. Dette hadde nok bidrege til den utviklinga som sidan kulminerte i kjærleik til Torvald Tu. Dei var byens mest frykta litteraturhooligans, like slemme inni som utanpå. Kroppsspråket var trugande. Dei bytta tannpirkarar. Morten fekk Frank sin og Frank fekk Morten sin. Så la dei armane i kors.
Eg måtte finna på noko. Skulle eg peika på himmelen og ropa «sjå, ein flygande elefant»? Skulle eg seia «stogg, du mista noko,» før eg lo og ropte «farten»? Skulle eg spørja kva dei hadde fått til jul i år, før eg la til at det ikkje hadde vore jul i år?
Hekkan. Dette var vanskeleg.
Men sjå der! Kven var det som kom syklande på fortauet berre femten meter unna? Det var dommar Heien, jo! Han var ikkje justitiarius, men hadde diplom frå Rogaland fotballkrets. Dommar Heien var fotballdommar på trettifjerde året, og brørne Sørensen var gamle fotballspelarar.
«Sjå!» ropte eg. «Haien!»
Alle kalla nemleg Heien for «Haien». Han var eit rovdyr etter slemmingar. Han elska å jekka ned råtassar. Han hadde ofte jekka ned brørne Sørensen. Dei hadde aldri vore nøgde med dømminga hans. No vende dei seg vekk ifrå oss og glante hatefullt på Heien. I den neste augneblinken var kysten klar. Me gjekk fredeleg og uskadd inn døra til Kafé Garborgstova, medan brørne Sørensen sprang nedover vegen for å krangla med dommaren.
«Du Haien!» høyrde eg Morten Sørensen ropa. «Høyr! Eg skulle ikkje hatt raudt kort mot Varhaug den gongen!»
«Men det skulle eg!» sa Frank.
Me gjekk forbi resepsjonen til Time bibliotek og vart møtt av dagleg leiar ved Garborgstova, fransøsa Plamena Valentin. Ho var gift med kokken Eric, også han fransk, også han ein Valentin; han sto inne på kjøkenet og helsa ut til oss. Dei dreiv Garborgstova, kalla «fransk kafé». Den hadde slått godt an i det breie lag av folket, det ville seia dei som elska Garborg, og difor var det nesten alltid fullt her. Eg sto gjerne i kø, eg, for ein skikkeleg fransk bagett.
«Vis ho pinsen din,» kviskra Fossmark.
Så snart eg hadde vist Plamena Valentin pinsen med Garborg på, eit prov på at eg var tilsett ved Garborgsenteret, så kasta ho ut eit heilt fylgje, rydda og vaska bordet, og gav det til oss.
Eg kjende meg rett dum.
Sjølvsagt hadde eg ofte utnytta posisjonen som tilsett ved Garborgsenteret for å lura jenter til sengs; men at stillinga kunne utnyttast til å snika i køen på kafé og restaurant – sjå dét hadde eg ikkje tenkt på.
Dumme, dumme meg.
Me sette oss ned. Endeleg var me framme. No skulle det bli godt med lunsj. Me hadde følgt den gamle spådomen ein heil formiddag.
Den dagen Garborg veks inn i himmelen, skal ein ny diktar koma. Når den nye diktaren kjem, skal den gamle gløymast.
Me hadde rekna oss fram til at den nye Garborg måtte vera Nils Henrik Smith eller Einar O. Risa. Me hadde nærlese «I Helheim» og funne ein profetisk setning i andreutgåva: Ut og et! Ut og et! Difor sat me no i Garborgstova, klare for å eta. Me håpa Garborg hadde leia oss hit for å koma med eit hint om kven som var hans onde arvtakar.
Så fort me skjøna kven den nye Garborg var, så skulle me uskadelegggjera han.
Då såg eg den nyvakne sjefen min slita seg ned trappene frå Garborgsenteret. Inger Undheim geispa så høgt at det såg vondt ut, eg lyfta handa til helsing.
«Er det deg, Gonzo?» sa ho. Augene hennar var frykteleg smale, ho måtte ha bråvakna. «Kvifor søv du ikkje? Har du vore vaken lenge?»
«Eit par timar, berre,» laug eg. «Koss då?»
«Du må få nok søvn, veit du. Me skal jo ha arrangement i kveld.»
Det hadde eg reint gløymt.
«Kva då?» spurde eg.
«Foredrag i storsalen.»
«Å faen,» sa eg. Slikt kunne dryga lenge utover kvelden. «Kven er det som skal snakka?»
Sjefen geispa atter ein gong, men ho var lynrask i å knabba stolen frå ein gamal mann då han reiste seg og halta av garde mot do. Ho sette seg ned ved bordet vårt.
«Det var jo du som gjorde avtalen, Gonzo,» sa ho. «Hugsar du ikkje det?»
Eg rista på hovudet.
«Det er Einar O. Risa, jo.»
Einar O. Risa.
Fossmark kvitna.
Einar O. Risa.
«Kva er det med dykk?» spurde Inger. «Risa er flink, han. Somme kallar han endåtil for den nye Garborg.»
_________
Inntil vidare,
Gonzo Johnsen
Revolverformidlar
Garborgsenteret
Til oversynsside
Neste: Mokkamann! Følg med!