Dette er saka: Formidlaren ved Garborgsenteret – eit framifrå museum som opnar grueleg snart – har invitert Einar O. Risa til å halda foredrag om lokalrockens utvikling. Høyr etter no, han kan koma til å seia noko viktig.
Tidlegare på ettermiddagen hadde eg og min tidlegare kollega, rockaren og nordisten John Fossmark, funne ei bok urørt av menneskesinn. Ikkje eingong Nasjonalbiblioteket kjente eksistensen til denne; ut av hylla på Garborgsenteret hadde Fossmark, utstyrt med skjønnånd, falkeblikk og hender så mjuke at dei måtte ha fått behandling med aloe vera, trokke ei gamal og sliten bok. Sjølvsagt er det her snakk om Arne Garborg sin oppfylgjar til klassikaren «Haugtussa», titulert «I Helheim», men mange kalla henne «Haugtussa 2». Eit meisterverk, men i alle år neglisjert. Rett nok fekk dei fleste jærbuane eit eksemplar til konfirmasjonen, men så var det då òg vanleg at den jamne konfirmant sat igjen med den store diktaren sine samla verk. At ungdomen slukte Garborg-litteratur rått og ukritisk var naturlegvis normalt for alderen, men i staden for å gå til oppfylgjaren valte dei å lesa «Haugtussa» om igjen. Dei drøymde om å verta rike og berømte, dei ville lukkast med eit storverk og var kvilelaust på jakt etter nye spådomar. Alle skulle sjå bilete av seg sjølv i Jærbladet.
I Helheim si andreutgåve var så ukjent at ein måtte spørja etter ho i bokhandelen! Utstilt var oftast berre fyrsteutgåva. Andreutgåva låg gjerne på bakrommet, blant annanrangslitteratur som Duun og Undset. Og tredjeutgåva vart av dei fleste avfeid som eit dårleg rykte. Sjølv symbolforskaren Robert Langdon, professor ved Princeton-universitetet i USA, hadde avvist tredjeutgåvas eksistens.
Men no hadde me tredjeutgåva i hendene! Det var ei oppdaging verd millionar, kanskje milliardar. Bokas verdi ville bli avgjort av Garborg sin status som diktar. Og Garborg sin status som diktar ville bli avgjort av meg og Fossmark. Det var me som måtte syta for at han heldt stillinga som tidenes meister. Me bar nasjonens framtid på våre skuldrer. Heldigvis hadde Fossmark rygg til å bera han; både skuldrene, framtida og meg. Verken Nils Henrik Smith eller Einar O. Risa fekk innta posisjonen som den nye.
Når den nye diktaren kjem, skal den gamle gløymast.
Det var ikkje lenger berre eit spørsmål om Noregs framtid, om ungdommen, vitskapen, tryggleiken og underhaldninga.
No handla det om pengar òg. Sattan, no vart det spennande.
Noko febrilsk hadde me nærlese boka i timane fram til foredraget. Musestille, for ikkje å vekka utstillingsleiaren, saumfarte me diktsamlinga på jakt etter spådomar. Og rett nok, på same staden som i andreutgåva, midt på side 95, hadde diktaren gjort mystiske endringar. Der, etter ein allusjon til Arne Garborg sitt psevdonym Alf Buestreng, var andreutgåvas tidlegmodernistiske og Obstfelder-inspirerte Ut og et! Ut og et! bytta ut med noko meir tradisjonelt:
Den som liknar aller mest
er kje å rekna som Folke flest.
Dette var eintydig. Noko som i seg sjølv var banebrytande enkelt i den modernistiske tradisjonen. Ein lyrikar som Olav H. Hauge ville ha blitt slått i bakken av Garborgs diktarmot.
Verselinja tydde sjølvsagt at ein av kandidatane ville avsløra seg som særleg Garborg-lik.
Den som liknar aller mest.
Og no var timen komen. Begge kandidatane skulle samlast i same rommet. Risa skulle halda foredrag, Smith ville høyra på. Spørsmålet var sjølvsagt kven? Kven av dei var det som likna mest?
Når Garborg fyrst hadde ført oss så langt, ja nærast konstruert ein slik drøymesituasjon for oss, då rekna me med at den uskuldig skuldige – han som var så talentfull at han ville bli ein ny Garborg – måtte avsløra seg. Alt me hadde å gjera, var å fylgja nøye med. Garborg-likskap var sikkert vanskeleg å skjula.
«Men John,» sa eg, «du skal vel ikkje berre plaffa han rett ned?»
«Gonzo,» sa Fossmark og la armen venleg på skuldra mi. Eg kjende godhugen strøyme igjennom meg, ryggmargen vart heit som ein colaklunk i sola bak eit jagerfly som tok av frå Sola flyplass. «Eg har ein plan,» sa han.
Eg lytta.
«Det er berre eitt problem,» avslutta John Fossmark. «Det er så jækligt vanskeleg å plaffa folk rett ned når det er skikkeleg mørkt.»
Eg nikka forståingsfullt medan Fossmark gjorde nokre utfall med revolvaren. Me sto framleis i Garborgsenteret sin dunkle kontorkorridor, og me våga ikkje å slå på lyset sidan utstillingsleiaren sov. Fossmark hadde tydelege problem med å halda balansen.
«Eg skaut i mørkre ein gong eg var svolten,» sa han.
«Kva då?» spurde eg. «Drap du nokon?»
«Trur du eg drep folk i tide og utide, du? Skjerp deg, G. Nei, saka var den at eg bomma noko grassat. Det var mørkt, ser du. Eg skaut hol i eit opent vindauge. Og det var faen ikkje lite heller, verken vindauget eller holet. Rett ut i himmelen fór kula. Det må vera det dei kallar stjerneskot, trur eg.»
«Kven sikta du på?»
«Gudrun.»
«Ho i kassa på Kiwi? Men ho er jo skikkeleg grei!»
«Trur du eg bit handa til den som fôrar meg? Gudrun var ei sugge, sjølvsagt; stor og feit som ein rigg i Gandsfjorden.»
«Ein gris? Kvifor skaut du ein gris?»
«Eg var svolten, sa eg jo. Dessutan skaut eg henne ikkje, eg bomma jo. Eg var svimmel av svolt, det var mørkt og eg hadde slik brennande lyst på egg og bacon. Gjerne på ei seng av kneippbrød med kjøleskåpstemperert plantemargarin, bordsalt utan jod og meksikansk ketsjup frå glasflaske. Eg kjente odøren av brent flesk langt inni samvitet, skal eg seia deg.»
«Så då vart det egg og bacon utan bacon då,» flirte eg. «Berre egg». No hiksta eg ukontrollert. Ingen skulle seia at eg ikkje var morosam når eg berre ville.
«Hadde ikkje Garborgsenteret vore så heilagt, så skulle eg ha dengt deg!» Han lyfta meg opp etter kragen.
«Sanninga,» sa han, og rista meg hardt, «er at eg bomma på egget òg. Til slutt sat eg der utan egg og bacon. Eit måltid av kneippbrød med salt og ketsjup er faen kje å anbefala. Det er noko tynt, tykkjer eg. Særleg i lengda. Eg åt mykje skit av den sorten då eg var student i Trondheim.»
Han sette meg ned att.
«Eg var ofte svolten i Trøndelag. Det er faen meg sant og visst.»
«Fortell heller om planen din, John» sa eg. «Ver så snill.»
Eg henta nokre kjeks til han. Så tok han heile planen om igjen, frå byrjinga til slutten. Og, herregud, for ein gysla god plan det var!
__________
Inntil vidare,
Gonzo Johnsen
Revolverformidlar
Garborgsenteret
Til oversynssida
Neste: Skota i Storsalen. Hald deg fast!