Diktaren Kristin Auestad Danielsen stakk hovudet opp bak ein kampestein. Knudaheio betydde steinheia, og store steinar låg spreidde utover marka. Det var Høgjæren, dette. Nokre hundre meter framfor henne kom to bilar i full fart oppover Knudaheibakken. Ho følgde dei med augene der dei svingte inn på parkeringsplassen. Ut av ein skoda kom Garborgsenterets vikarformidlar Sorry Jansen, liten, skalla og med vinterjogg med borrelås;, samt vikaravdelingsdirektør John Fossmark, stor og muskuløs og med fall i håret, kledd i kappe, kongekrone og avdelingssepter. Klokka var nesten to og dei hasta opp trappa mot steinskulpturen av Arne Garborg. Fossmark først, Jansen etter – med ei nydeleg utskoren tretrone, så stor at berre Fossmark ville kunna sitja behageleg i den. Like etter kom doktor Bente Vold i ein oransje mini, samt Garborgsenterets utstillingsleiar og museumslektor. Dei løfta ut den paralyserte kroppen til Inger Undheim, avdelingsdirektøren som var blitt sjukmeld etter nærkontakt med Riksmålsforbundets bokmålsomsetjing av Fred.
Himmelen var tung som eksistensiell angst. Skyene dreiv i eit ustanseleg og uforutseieleg sig, drassande på gråe snøbyger og prikkande sno. Vinden ulte over heia, peip skarpt gjennom skar og kolna over tjørn og elveleie. Ut av snødrevet kom einsame ugler med voldsomme vingespenn; småfuglane rømde kor dei kunne.
Huh.
Doktoren viste veg. På fjellski med stålkantar, og i langrennsanorakk frå raude krossen, drog ho pulken med Undheim støtt framåt, hjelpt av sterke bambusstavar med svære trinser og fjellvettreglane på innerlomma. Bak pulken med den liggande avdelingsdirektøren følgde utstillingsleiaren og museumslektoren på høghælte truger. Då dei ville stoppa for å trekka anden, ropte doktor Vold:
«Viss de slit med pusten, er det sikkert astma. Og viss det er astma, må de vera toppidrettsutvørarar! Så kom igjen!»
Ho peika hissig mot målet.
Skrivestova.
Tilbake låg parkeringsplassen aude og forblåst. Spora i snøen var vekke allereie. Ingen høyrde at miniens bagasjerom opna seg frå innsida. Eller at noko som likna ei jernstong trilla ut.
Bortsett frå opningsdiktet i Haugtussa, tanken på Hulda Garborg i solnedgang og Kolbjørn Ekker sitt sigersmål i cupfinalen 1987 var ingenting så fagert for jærbuen som Knudaheio ein vinterdag. Heia var dekt av snø – brote av revefar, berre, og revemor, samt englar i snøen. Den raudmåla hytta låg for seg sjølv bak tunge steingjerde, med utsyn over Jæren og heilt til havs. Fire-fem tre sto stolt på diktarens tomt, heimar til fuglar og ekorn og klåre tankar. Inst i hagen låg gravhaugen rund og heilag.
I heile fylket var ingen andre enn Arne og Hulda Garborg blitt gravlagde på privat jord. Her låg dei to: nynorskens meister og bunadens mor.
Knudaheio var heilag grunn. Nynorskens nullpunkt.
Då doktor Bente Vold opna hageporten og drog pulken med Undheim etter seg, sto Danielsen ved haugen og venta. Ho hadde lagt eit ullteppe på snøen og tent ein ring av faklar. Kristin Auestad Danielsen var bokmålsutdrivar. Ho var diktar og dramatikar, og kunne dette med å setja ord i scene. Dei var mektige og kraftfulle, skrivne under vestlandsk fullmåne med ville ulvehyl i bakgrunnen. CDen med dyrelydar, kjøpt på ein loppemarknad i Århus, hadde endeleg kome til nytte.
Ho skulle lesa frå diktsamlinga Nynorsken.
Doktor Vold kommanderte dei andre til å legga Undheim på teppet. Ho breidde ei jakke over henne, og tok med seg utstillingsleiaren og museumslektoren ut av fakkelringen. Men først strauk ho Undheim varsamt over kinnet og kviskra henne lukke til.
Danielsen steig inn i ringen. Ho dryssa små lauv over gravhaugen idet ho las:
«Til deg,
du hei, til deg,
Til deg som laga så mange fine ting
som eg likar så godt.
Til lauvet og
til graset.
Til deg,
der du ligg i haugen din, og ligg du der
og er ein liten kåt kalv, eller ligg du
berre der, for du er iallfall ikkje i blomen
eller i graset.
Til deg,
som skriv hev og yvi og hev og yvi og
kaute kalvar yvi og inni og yvi.
Eg dansar i ring rundt haugen din.»
Ho dansa rundt haugen.
«Eg løftar armane.»
Ho løfta armane.
«Eg snur meg rundt.»
Ho snudde seg rundt.
«Eg tenkjer på dei eg har kjær.
Eg tenkjer på at eg blir heilt vill i fylla.»
Her gjorde ho nokre rørsler så kårni at det ikkje vil vera til nokons fordel å gjengi dei.
«Eg vil
seie ting rett ut. Det blir alltid
det same. Det same skjer igjen
og igjen. Trua på å bryte stilla
med det usagde held seg stabil.
Arne, ver med meg på mi ferd.»
Ho kvilte boka på magen til Undheim:
«Sei at du går gjennom ein nydeleg lauvskog.
Du går på eit mjukt underlag.
Her er skogstjerner.
Du luktar alt dette.
Her er fuglekvitter og solskin.»
Det byrja plutseleg å snø. Ei ugle kvitra: «uhu!»
«Dette er like vakkert som nynorsken.
Og for meg som ser dette:
Du i alt dette er nynorsken.»
Som ei pute av tryggleik la ho ei gammal og morken bok, Den ny-norske sprog- og Nationalitetsbevægelse som Garborg skreiv i 1877, under Undheim sitt hovud; før ho heldt fram med å lesa:
«Hugs dette: Nynorsken vil køyre bil med vind i håret. Hugs dette: Nynorsken likar deg. Hugs dette: Nynorsken kjenner deg. Hugs dette: Nynorsken veit alt om deg. Hugs dette: Nynorsken kjenner mareritta dine. Nynorsken er deg! Du er nynorsken! Hugs dette: Kjæle, kjæle, kjæle. Hugs dette: Kjære, kjære, kjære.»
Nokre hundre meter unna, litt lenger oppe i heia, bak ein uendelegheit av snøfiller som dansa i lufta, hadde Fossmark og Jansen forsvunne gjennom døra bak den to og ein halv meter høge steinskulpturen av Arne Garborg sitt hovud; inngangen til hovudkontoret. Jærmuseet sitt hovudkvarter var så hemmeleg at ikkje ein gong Jærbladet kjente til det.
Dei to vikarane tok heisen ned til fjellhallen. Der skulle Garborgsenterets framtid diskuterast. Bryne var under eit heftig bokmålsangrep og kanskje var meir makt til Garborgsenterets vikaravdelingsdirektør einaste farbare veg.
Det meinte iallfall John Fossmark.
Får Fossmark oppfylt ønsket sitt om å bli avdelingskonge? Og vil eksorsismen gjera Undheim frisk? Følg med!
Til neste episode (19. desember)